Nederland wil tegen 2050 een circulaire economie ontwikkelen. Het is een klein land, sterk afhankelijk van import, en om deze ambitie waar te maken moet het samenwerken met anderen. Joan Prummel, Internationaal Adviseur Circulaire Economie bij Rijkswaterstaat Nederland ontmoet organisaties uit de hele wereld om hen te helpen circulaire inkooppraktijken te implementeren.

Waarom zet de Nederlandse overheid sterk in op circulariteit?

"Circulaire economie is geen doel op zich, maar een middel om een doel te bereiken. Circulaire economie is in onze ogen een systemische aanpak om verschillende problemen aan te pakken en eraan bij te dragen. Denk niet alleen aan grondstoffen, maar ook aan koolstofuitstoot, het scheppen van werkgelegenheid, vervuiling, land- en watergebruik en sociale omstandigheden. Circulaire economie als systeem zal bijdragen aan veel van de Duurzame
Development Goals (SDG's) die we allemaal zijn overeengekomen. Het is niet 'de oplossing', maar wij zien het als de beste weg naar een duurzame, sociale, gezonde en welvarende samenleving.

"We zijn een heel klein land, afhankelijk van import en export, dus als we een circulaire economie willen implementeren, moeten de landen om ons heen ook circulair zijn. We moeten circulaire producten importeren en circulaire producten exporteren naar circulaire markten. Ongeveer tien
jaar geleden hebben we het verband gelegd tussen circulariteit en inkoop. De 'productie' van een overheid bestaat vooral uit wetgeving en subsidies en beleid, maar ons eigen gedrag hangt sterk samen met de producten die we kopen. Om impact te hebben op efficiënt hulpbronnengebruik en hulpbronnenbeheer moeten we ingrijpen in de markt, met inkoop als hefboom."

Wat is de belangrijkste sleutel tot succes met circulair inkopen?

"Ik zou zeggen: samenwerking. Als het hoofddoel een circulaire economie is, kun je niet in je eentje kringlopen sluiten. Je moet samenwerken met belanghebbenden in de hele levenscyclus om dingen voor elkaar te krijgen. Het heeft geen zin om bijvoorbeeld je recyclingindustrie te pushen om veel materialen uit producten te halen als niemand deze materialen in nieuwe producten gebruikt. En het heeft geen zin om producten goed circulair te ontwerpen als niemand ze koopt en gebruikt.

"Ook interne samenwerking is essentieel. Je hebt commitment nodig voor ontwerp, voor recycling en zeker ook voor inkoop. Inkoop is op zich een faciliterend proces, geïnitieerd door klanten in een organisatie. Dat zijn de mensen die in een positie zijn om duurzaamheid en circulariteit te pushen, en ruimte te geven aan inkoop als proces, om met markten in gesprek te gaan en tot de beste oplossingen te komen. Contractbeheer is ook van vitaal belang. Een groot deel van de circulaire praktijken vindt eigenlijk plaats nadat een product is gekocht. Wordt het gerepareerd en gerecycled
aan het einde van de levensduur?

"Je moet gedurende de hele levenscyclus samenwerken met belanghebbenden om dingen voor elkaar te krijgen."

"Sluit je aan bij netwerken en leer van andere landen. Dat is in wezen onze aanpak, waarom we zijn waar we nu zijn. Vanaf het begin hebben we anderen erbij betrokken en aangemoedigd om te gaan experimenteren. In 2013 hebben we de Green Deal voor Circulair Aanbesteden opgezet, een leernetwerk met 50 deelnemers die zich tot slechts twee dingen verplichtten: het eerste was om te experimenteren met
circulair inkopen; en het tweede, delen wat je leert. Samen creëren we veel nieuwe inzichten en kennis."

Zijn IT-producten opgenomen in uw werk met circulariteit?

"Computers, beeldschermen en telefoons maken een groot deel uit van wat we in ons dagelijks werk gebruiken, dus die zijn vanaf het begin meegenomen. In deze sector worden veel kritische materialen gebruikt, dus alles wat je kunt bereiken zou extra voordelen hebben omdat het niet alleen zorgt voor gesloten kringlopen van producten en materialen, maar ook voor gesloten kringlopen van kritische materialen.

"Deze wereldwijde markt is echter vrij moeilijk te beïnvloeden. We zijn begonnen met te kijken naar de achterkant van ons gebruik. Als we bijvoorbeeld computers kopen, gebruiken we ze meestal drie tot vijf jaar voordat we ze vervangen. De oude zijn nog goed genoeg voor bepaalde doeleinden, bijvoorbeeld voor scholen of sportclubs. Dus zijn we gaan kijken hoe we onze eigen processen kunnen veranderen om dat mogelijk te maken, met de nadruk op levensduurverlenging en tweede gebruik."

Wat zou uw advies zijn aan een organisatie die aan de slag wil met circulaire inkoop van IT-producten?

"In het algemeen zou ik zeggen: haal zoveel mogelijk informatie die al online beschikbaar is. Begin daar waar je de eerste eenvoudig te realiseren voordelen ziet. Zelfs als het voordeel niet zo groot is, is wat je leert belangrijk. Begin dus gewoon ergens en probeer van daaruit te verbeteren. Gebruik je gezond verstand, er zijn veel stappen die je vrij gemakkelijk kunt nemen. Waarom zou je bijvoorbeeld automatisch nieuwe apparatuur nodig hebben? U kunt vragen om producten met meer hergebruikte onderdelen. U kunt eisen dat uw producten worden gedemonteerd en ingeleverd voor veilige recycling, het is niet zo moeilijk om een verschil te maken.

"Als je een ambitie van circulariteit hebt, moet je naar de supply chain gaan, uitleggen wat je ambities zijn en kijken wat zij kunnen. Het is heel makkelijk om te veel te vragen, maar als je leveranciers daar niet klaar voor zijn, gebeurt er niets. En als je ambities te laag zijn, daag je ze niet uit om te innoveren. Je moet dus weten waar ze staan."

Is het leasen van IT-producten vanuit het oogpunt van circulariteit beter dan kopen?

"Leasen heeft op zich niets met circulariteit te maken - het is slechts een financiële constructie. Het kan leveranciers echter wel in staat stellen om met circulariteitstools te komen, omdat ze eigenaar blijven van het product. Als je end-of-life handling in je contract opneemt, is leasing veelbelovend omdat in een leasecontract je producten altijd teruggaan naar de leverancier. Als je geen eisen toevoegt over wat er aan het einde van de levensduur gebeurt, is leasing net zo goed of slecht als elk ander contract."

Welke voordelen biedt circulariteit volgens u voor de inkooporganisatie?

"De circulaire economie als systeem levert iets op voor een aantal van de 17 SDG's. Het gaat niet alleen over verantwoorde productie en consumptie, maar ook over koolstofuitstoot, vervuiling, land- en watergebruik, slimme steden, innovatie en banen en onderwijs.

"Het leidt meestal ook tot financiële voordelen. Het simpele idee van een restwaarde van producten aan het einde van het gebruik betekent dat je een beetje geld terugkrijgt, maar ook dat je banen creëert. En je kunt beïnvloeden waar nieuwe banen worden gecreëerd. Dat is zeker een groot direct voordeel voor de publieke sector - minder mensen die een werkloosheidsuitkering aanvragen vermindert de overheidsuitgaven.

"Veel organisaties hebben beleid om hun koolstofvoetafdruk te verminderen. Budget en inspanningen die worden besteed aan circulaire economie zullen ook leiden tot koolstofvoordelen. Dit betekent dat u met dezelfde investering betere resultaten behaalt voor uw CO2-emissiedoelstellingen, (of u kunt minder uitgeven om uw doelen te bereiken. Mijn persoonlijke mening is dat je dan meer geld hebt om te besteden aan verbeteringen of op andere gebieden. Er zijn dus veel directe en indirecte voordelen van de circulaire economie.

"En last but not least: voor zowel publieke als private organisaties voegt circulair inkopen waarde toe aan je reputatie en geloofwaardigheid. Als je je als duurzame organisatie wilt positioneren, moet je de vraag 'wat doe je zelf' kunnen beantwoorden. Het antwoord ligt binnen inkoop. Zelfs als je een fatsoenlijk circulair product hebt om te verkopen, is dat niet genoeg. Als je de principes van de circulaire economie niet gebruikt in je organisatie, zal dat een enorme belemmering zijn om een duurzame positie te claimen. Het zal worden gezien als slechts window dressing."